تاریخ صابون سازی و ساخت صابون های دست ساز به هزاران سال قبل بر می گردد که بشر به نیاز برای شستشوی پوست پی برده بود و یکی از اولین مواد شوینده ای که توسط بشر کشف و مورد استفاده قرار گرفت صابون بود.
صابون چیست و کاربردهای آن؟
صابون در تعریف علم شیمی، نمک یک اسیدچرب است. صابون عمدتا برای شستشو و استحمام استفاده می شود ولی در ریسیدن پارچه نیز از صابون استفاده می کنند و جز مهم روان سازها می باشد. به ترکیب صابون با روغن به صورت نیمه جامد گریس می گویند.
صابون از ترکیب روغن های گیاهی و یا حیوانی با محلول غلیظ سدیم هیدروکسید به دست می آید.
صابون دارای دو سر قطبی و غیر قطبی می باشد که از سر غیرقطبی به چربی و آلودگی متصل شده و از سر قطبی خود به مولکول های آب و به این ترتیب باعث حل شدن چربی و آلودگی و شستشو کامل می شود.
صابون سازی در ابتدای تاریخ
ایده صابون و پاکسازی بدن به بیش از ۴۰۰۰ سال پیش، زمانی که دست ها را با خاکستر گیاه تمیز میکردند، برمیگردد، اما قدمت استفاده از صابون به ۶۰۰ سال قبل از میلاد مسیح میرسد و به نظر می آید کلمه صابون از زبان فنیقی ها مشتق شده باشد.
این قوم برای نخستین بار اقدام به صابون سازی و فروش صابون از چربی بز و خاکستر چوب کردند. در تاریخ آمده که قوم سلت از چربی حیوانات و خاکستر ناشی از سوزاندن گیاهان صابون درست می کردند. تا قرون وسطی شیوه تولید صابون اینگونه بود که خاکستر ناشی از سوزاندن گیاهان که حاوی پتاسیم کربنات بودند را در آب حل میکردند و سپس به آن چربی اضافه میکردند و انها را می جوشاند تا آب انها تبخیر شود.
اهمیت استفاده از صابون تا قرن دو میلادی ناشناخته بود تا اینکه جالینوس پزشک یونانی از صابون به عنوان ماده ای جهت شستشو نام برد. شیمیدان مشهور جابربن حیان (پدر علم شیمی) نیز در نوشته های خود چندین بار از صابون به عنوان ماده ای مناسب جهت شستشو نام برده است.
در قرن ۸ میلادی صابون در برخی از کشورهای اروپایی نظیر فرانسه ،ایتالیا و اسپانیا رواج داشته در حالی که در دیگر کشورهای این قاره تا قرن ۱۷ هیچ استفاده ای از آن نشده است، در قرن ۱۷ میلادی گولبر وزیر لویی چهاردهم اساس صنعت بزرگ صابون سازی را در مارسی ایجاد کرد.
در ادامه در سال ۱۷۸۹ آندره پیرز در لندن شروع به ساخت صابون شفاف و با کیفیت کرد ودر سال ۱۸۶۲ یک کارخانه تولید صابون را راه اندازی کرد.
آغاز صنعتی شدن تولید صابون
جرقه اصلی برای تولید انبوه صابون در سال ۱۷۹۱ توسط یک شیمیدان فرانسوی به نام نیکولاس لبلانگ برداشته شد او پروسه ای برای تولید انبوه سود سوزآور اختراع و ثبت نمود. یک سال پس از مرگ لبلانگ نیز سود پرک توسط مخترع و شیمیست فرانسوی هامفری داوی کشف شد (تاریخچه ای از فرآیند کشف وجود ندارد).
در قرن بیستم الکترولیز نمک طعام تبدیل به اصلی ترین راه برای تولید سدیم هیدروکسید گردید.
۲۰ سال بعد، نیکولاس میشل یوجین شورول شیمیدان فرانسوی با کشف ارتباط بین چربی ها، گلیسیرین و اسیدهای چرب اختراع جدیدی انجام داد و باعث بوجود آمدن روشهای مدرن صابون سازی شد.
قدم مهم دیگر در ساخت صابون اختراعی بود که در اواسط سال ۱۸۰۰ توسط یک شیمیدان بلژیکی به نام ارنست سالوی انجام شد او با استفاده از نمک خوراکی توانست خاکستر قلیا بسازد این روش باعث کاهش هزینه ساخت قلیا و کیفیت بالاتر آن شد.
در سال ۱۸۵۰ ویلیام گاسج کارخانه تولید صابونی با کیفیت را پایه گذاری کرد که این کارخانه جز اولین کارخانه های صابون سازی صنعتی محسوب می شود.
تا سال ۱۸۷۸ صابون از واردات عمده ایالات متحده از کشورهای ایتالیا و فرانسه بود. تا اینکه هارلی پاکتر کارخانه شمع پدرش را به کمک پسر عموی شیمیدانش جیمز گمبل که موفق به تولید یک نوع صابون خامه ای سفید برای رقابت با محصولات وارداتی اروپا شده بود را به کارخانه صابون سازی تبدیل کرد.
آنها به طور تصادفی متوجه شدند که وارد کردن هوا به داخل صابون قبل از قالب گیری منجر به شناور شدن صابون میشود و این صابون ها دیگر در هنگام حمام کردن در رودخانه اوهایو گم نمی شوند و روی آب شناور میمانند و بدین صورت صابون سفید متولد شد.
روش صابون سازی در قدیم
صابون در گذشته خاکستر چوب و چربی حیوانات را در یک دیگ با همدیگر می جوشاندند و وقتی این ماده سرد می شد به صابون تبدیل می شد.
مواد سازنده صابونهای اولیه شیره بعضی از گیاهان خاص مثل گیاه صابون، فندق و غاسول بوده است.برای تولید کف، ریشه این گیاهان را در آب حل می کردن در ساختار این گیاهان عنصری به نام ساپونین وجود داشت که باعث تولید کف میشد.
مدتها بعد مردم متوجه شدند که چربی ها به مواد قلیایی موجود در خاکستر آتش واکنش نشان میدهد در نتیجه در قاره آمریکا نیز برای به بدست آوردن محلول آب قلیایی، خاکستر چوب را در آب خیس کرده و از صافی عبور میدادند و در مرحله بعد محلول به دست آمده را با چربی حیوانی ساعتها روی اجاق حرارت میدادند در نتیجه چربی حیوانی مهم ترین عنصر در ساخت صابون در آن زمان بوده است.
پیدایش صابون سازی در ایران
در سالهای بسیار دور به روش دستی و سنتی صابون در کارگاههای کوچک با استفاده از خاکستر و چربی تولید میشد.
حدود زمان صفویه در بروجرد برای اولین بار صابونسازی در ایران شکل گرفت و حدود ۱۵۰ سال پیش در زمان قاجاریه به شهر مراغه برده شدو هم اکنون نیز در شهرهای بروجرد و مراغه نیز صابونسازی انجام میشود.
در سال ۱۹۱۸ میلادی کارخانه نظافت در تهران با سرمایه ی ایرانی تاسیس شد ولی به دلیل عدم استقبال و نداشتنمتقاضی و از طرفی نبود متخصصان این امرمنجر به تعطیلی ان شئپد، تا اینکه در سال ۱۳۱۰یک کارخانه داروسازی به نام داروگر تاسیس شد با حمایت از این کارخانه، داروگر موفق شد در سال ۱۳۱۳ تولیدات خود را افزایش دهد و حتی در حوزه بین المللی صنعت صابون سازی مطرح شود.
منابع مورد استفاده:
۱. Cunningham J: Color cosmetics. In Williams DF,Schmitt WH (eds): Cosmetics and Toiletries Industry.
London, Blackie Academic & Professional, ۱۹۹۲
۲. deNavarre MG: Lipstick. In deNavarre MG (ed): The Chemistry and Manufacture of Cosmetics, ed
Wheaton, IL, Allured Publishing, ۱۹۸۸
۳. Panati C: Extraordinary Origins of Everyday Things. New York Perennial Library, Harper & Row, ۱۹۸۷
۴. Rutkin P: Eye make-up. In deNavarre MG (ed): The Chemistry and Manufacture of Cosmetics, ed.
Wheaton, IL, Allured Publishing, ۱۹۸۸
۵. Schlossman ML, Feldman AJ: Fluid foundations and blush make-up. In deNavarre MG (ed): The Chemistry and Manufacture of Cosmetics, ed ۲. Wheaton, IL, Allured Publishing, ۱۹۸۸
۶. Wells FV, Lubowe I1 Cosmetics and the Skin. New York, Reinhold Publishing, ۱۹۶۴
۷. Wimmer EP, Scholssman ML: The history of nail polish. Cosmet Toilet ۱۹۹۲
